İradeci ve Zorunlulukçu Yaklaşımlar Ekseninde Hukukun Kaynağı - Rıza Adıgüzel - Adalet Yayınevi

Bu kitap, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalında tamamladıgˆım I·radeci ve Zorunlulukçu Yaklas¸ımlar Ekseninde Hukukun Kaynagˆı bas¸lıklı doktora tezimin aynı ad ile basılmıs¸ halidir. Kitapta küçük çaplı birtakım düzeltmeler yapılmasının dıs¸ında çok büyük oranda tez metnine sadık kalınmıs¸tır. Tez konusunun hikayesine gelinecek olursa beni bu konuyu aras¸tırmaya tes¸vik eden temel motivasyon modern hegemonik siyasal ve hukuki söylemin eles¸tirisi olmus¸tur. Bu eles¸tirinin ana güzergahının ise Spinoza okumaları ile s¸ekillendigˆini söylemem gerekir. Burada, eserleriyle beni Spinoza düs¸üncesi ve bu düs¸üncenin siyasi ve hukuki boyutlarıyla tanıs¸tıran, Türkiye’nin müstesna kamu hukukçularından Prof. Dr. Cemal Bali AKAL’ı anmadan ve hakkını teslim etmeden geçemeyecegˆim. Akal, digˆer çalıs¸malarının yanı sıra özellikle Varolma Direnci ve Özerklik ve Hukuk Nedir adlı eserleriyle bu çalıs¸maya ilham vermekle kalmamıs¸ aynı zamanda çalıs¸manın temel referans kaynaklarından biri olmus¸tur. Batı Avrupa’da XVI. ve XVII. yüzyıllarda s¸ekillenen ve egemenlik kuramına eklemlenen toplum sözles¸mesiyle birlikte tekemmül ettigˆi düs¸ünülen modern söylem, ulus iradesini siyasal ve hukuki süreçlerin merkezine tas¸ımıs¸tır. I·nsanlar artık kendi hukuklarının yaratıcısı olarak düs¸ünülmekte ve siyasal iktidar ve hukukun tüm as¸kınlık, dıs¸sallık ve kutsallıklardan arındırılarak dünyeviles¸tirildigˆi kabul edilmektedir. Bu çalıs¸mada ise tüm pozitivist iddialarına ragˆmen modern söylemin, hukukun kaynagˆını düs¸ünürken modernite öncesi söylemlerle benzer bir idealizme sürüklendigˆi ortaya konulmaya çalıs¸ılmıs¸tır. Modern siyasal ve hukuki söylemin idealizmi tam olarak onun da bir tür iradecilikle malul olmasından kaynaklanmaktadır. Tabii hukukçu anlayıs¸ta hukukun kaynagˆı ve yaratıcısı olarak sunulan as¸kın, kutsal ve dıs¸sal iradenin yerini insanın özgür iradesi almıs¸tır.

Bununla birlikte bu irade de onu belirleyen zorunluluklardan ve güç ilis¸kilerinden soyutlandıgˆı ölçüde as¸kın iradeye benzer bir mistifikasyon yaratmakta ve olanı mes¸rulas¸tırıcı bir is¸lev görmektedir. Ayrıca ulus iradesi kendisini olus¸turan tekil bireylerin dıs¸ında üstün ve soyut bir irade olarak düs¸ünüldügˆü için tabi hukukta görülen dıs¸sallık ve as¸kınlas¸tırmayla burada da kars¸ılas¸ılmaktadır. I·radeci olan bu hegemonik söylemin kars¸ısında hukukun kaynagˆını iradeye önsel olan zorunluluklarda arayan yaklas¸ımlar vardır. Bu kavramsal çerçeve kaçınılmaz bir s¸ekilde çalıs¸mada öncelikle iradeci ve zorunlulukçu hukuk yaklas¸ımlarının açıklanması ihtiyacını da beraberinde getirmis¸tir. Bu nedenle çalıs¸manın ilk iki bölümünde iradeci ve zorunlulukçu yaklas¸ımlar analiz edilmis¸tir. Birinci bölümde, hukukun kaynagˆına as¸kın ya da dünyevi bir iradeyi yerles¸tiren teori ve yaklas¸ımlar açıklanmaya çalıs¸ılmıs¸ ve bu kapsamda klasik ve modern tabii hukukçu yaklas¸ımların yanı sıra modern iradeci pozitivist hukuk yaklas¸ımları da incelenmis¸tir. I·kinci bölümde ise iradeci olmayan ve hukukun, insanı ve toplumu kus¸atan zorunluluklar tarafından belirlendigˆini savunan yaklas¸ımlar ele alınmıs¸tır. Bu bölümde Spinoza’nın zorunlulukçu felsefesi merkeze alınmıs¸ ve bu felsefeyle olan bagˆları düs¸ünülerek Kelsen’in ve genel olarak Marksizm’in hukuk yaklas¸ımları incelenmis¸tir. Son